Contents
Sen đá là loại cây mọng nước được nhiều người yêu thích bởi vẻ ngoài nhỏ nhắn, đa dạng về màu sắc và hình dáng. Đối với những người có niềm đam mê đặc biệt với sen đá, việc tự tay nhân giống để tạo ra những cây con mới mang lại niềm vui khó tả.
Thông thường, chúng ta nghĩ rằng chỉ cần ngắt một chiếc lá hoặc cắt một cành rồi đặt xuống đất là cây sẽ tự động ra rễ và phát triển. Điều này đúng, nhưng chưa đủ để đảm bảo tỷ lệ thành công cao và tốc độ phát triển tốt nhất. Làm thế nào để kích thích rễ ra nhanh, chọn loại đất phù hợp và tưới nước đúng cách vẫn là những thắc mắc phổ biến. Bài viết này sẽ cung cấp hướng dẫn chi tiết về cách nhân giống các loại sen đá phổ biến, đúc kết từ kinh nghiệm thực tế, giúp bạn nhân giống thành công những chậu cây xinh xắn cho riêng mình.
Thời điểm thích hợp để nhân giống sen đá
Thời điểm lý tưởng nhất để bắt tay vào việc nhân giống sen đá là vào đầu mùa xuân. Khí hậu mát mẻ và lượng ánh sáng dồi dào trong giai đoạn này tạo điều kiện thuận lợi cho cây con bén rễ và sinh trưởng. Bạn cũng có thể nhân giống vào các mùa khác như mùa thu hoặc mùa đông (ở những nơi có khí hậu lạnh hơn), nhưng cần lưu ý rằng tốc độ phát triển và tỷ lệ thành công sẽ phụ thuộc nhiều vào điều kiện thời tiết cụ thể. Thời tiết quá nóng hay quá lạnh đều có thể ảnh hưởng tiêu cực đến quá trình này.
Hãy chọn những cây sen đá đã trưởng thành và khỏe mạnh để lấy vật liệu nhân giống. Đối với phương pháp nhân giống bằng lá hoặc cắt thân, bạn nên tận dụng những cây có thân đã vươn cao hoặc những lá già ở phía dưới.
Nếu bạn trồng sen đá trong nhà, đôi khi cây sẽ có xu hướng vươn dài thân (etiolation) do thiếu ánh sáng, làm mất đi dáng vẻ ban đầu. Đừng lo lắng, đây lại chính là tín hiệu cho thấy cây đã sẵn sàng để bạn nhân giống và tạo hình lại.
Dù nhìn từ trên xuống chậu sen đá có thể vẫn đẹp, nhưng khi những chiếc lá phía dưới bắt đầu héo và rụng đi, phần thân dài sẽ lộ ra trông kém thẩm mỹ. Việc ngắt lá nhân giống trước khi chúng héo hoàn toàn là cách hiệu quả để thu được nhiều cây con khỏe mạnh. Quá trình nhân giống này khá đơn giản và sẽ mang lại cảm giác thú vị khi bạn nhìn những mầm sống bé nhỏ nảy chồi từ lá mẹ và lớn dần lên.
Chi tiết các bước nhân giống sen đá
Có hai phương pháp nhân giống sen đá phổ biến và hiệu quả là từ lá và từ thân (cành). Dưới đây là hướng dẫn từng bước cho cả hai cách này.
Bước 1: Thu hoạch lá và cắt thân
Chúng ta bắt đầu bằng cách thu hoạch những chiếc lá ở phía dưới thân cây. Hãy thực hiện thao tác này một cách cẩn thận. Dùng một tay giữ nhẹ thân cây, tay còn lại cầm vào lá và nhẹ nhàng lắc sang hai bên hoặc gập xuống (tùy loại sen đá) để lá tách ra khỏi thân một cách nguyên vẹn.
Đảm bảo rằng những chiếc lá bạn ngắt ra còn nguyên vẹn, không bị rách hay gãy cuống. Lá bị tổn thương sẽ rất khó hoặc không thể phát triển thành cây con. Thu hoạch đủ số lượng lá bạn muốn nhân giống.
Sau khi đã ngắt hết lá phía dưới, phần ngọn cây còn lại có thể trông không còn được “xinh xắn” như trước do thân bị lộ ra. Lúc này, bạn có thể áp dụng thêm phương pháp cắt ngọn để vừa tạo hình lại cây mẹ, vừa nhân giống thêm từ phần ngọn đã cắt. Tỷ lệ thành công khi nhân giống bằng cành/ngọn rất cao, gần như 100%, và cây con phát triển nhanh chóng.
Dùng kéo sắc và sạch hoặc dao để cắt ngang thân cây, phía dưới phần ngọn còn lá. Vết cắt nên phẳng và gọn. Bạn có thể khử trùng dụng cụ cắt bằng cồn 70% để tránh lây nhiễm bệnh cho cây.
Lúc này, bạn đã có được phần cây mẹ cũ với thân ngắn hơn và phần ngọn đã cắt rời. Phần cây mẹ cũ có thể tiếp tục phát triển bình thường, và phần ngọn cắt ra sẽ được trồng lại. Tuy nhiên, đừng vội trồng ngay, bước tiếp theo cực kỳ quan trọng. Để tìm hiểu thêm về các loại cây cảnh phổ biến, bạn có thể tham khảo thêm về cây dương xỉ thường hoặc hình ảnh cây phát tài.
Bước 2: Phơi khô vết cắt (Callus)
Sau khi thu hoạch lá và cắt thân, tuyệt đối không trồng ngay vào đất ẩm. Hãy đặt tất cả lá và cành đã cắt ở nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp. Mục đích là để vết cắt/vết ngắt lá khô lại và lành sẹo, tạo thành một lớp chai sần (callus). Quá trình này thường mất từ 2-4 ngày, tùy thuộc vào độ dày của thân/lá và độ ẩm không khí.
Việc làm khô vết cắt này vô cùng quan trọng. Thứ nhất, nó ngăn chặn vi khuẩn và nấm xâm nhập vào vết thương hở, giúp cây không bị thối. Thứ hai, nó kích thích khả năng ra rễ của cây. Khi cây nhận thấy môi trường xung quanh khô hạn, cơ chế sinh tồn sẽ thúc đẩy rễ phát triển nhanh hơn để tìm kiếm nước và dinh dưỡng.
Nếu bạn vội vàng đặt lá hoặc cành có vết cắt tươi vào đất ẩm, khả năng cao chúng sẽ bị thối rữa trước khi kịp ra rễ. Mặc dù đôi khi vẫn có trường hợp thành công, nhưng đó thường là nhờ điều kiện môi trường đặc biệt thuận lợi, và rủi ro vẫn rất lớn.
Bước 3: Trồng và chăm sóc ban đầu
Khi các vết cắt đã khô hoàn toàn và tạo thành lớp chai sần, chúng ta có thể bắt đầu trồng.
1. Chuẩn bị đất trồng:
Khác với đất trồng cây sen đá trưởng thành (cần thoát nước cực tốt), đất dùng để nhân giống (đặc biệt là nhân giống bằng lá) cần có khả năng giữ ẩm vừa phải để tạo điều kiện cho rễ non phát triển. Tại các vườn ươm chuyên nghiệp, họ thường dùng hỗn hợp mùn dừa đã qua xử lý + phân hữu cơ + trấu. Trấu giúp đất tơi xốp và thoáng khí; phân hữu cơ cung cấp một lượng nhỏ dinh dưỡng; còn mùn dừa giúp giữ ẩm hiệu quả. Mùn dừa cần được xử lý để loại bỏ chất chát gây hại.
Cách đơn giản nhất để xử lý mùn dừa tại nhà (nếu mua loại chưa xử lý) là ngâm mùn dừa trong nước và bóp/vắt nhiều lần để xả hết chất chát. Ngâm trong 2 ngày, mỗi ngày thay nước và bóp 2 lần. Sau đó, phơi khô ráo là có thể dùng được.
Một cách đơn giản hơn nữa là bạn có thể sử dụng hỗn hợp đất trồng sen đá, xương rồng thông thường (thường gồm xỉ than, đá perlite, đất thịt…) nhưng giảm bớt tỷ lệ các vật liệu thoát nước nhanh như xỉ than hoặc đá perlite, và tăng tỷ lệ đất thịt hoặc mùn dừa lên một chút. Đồng thời, khi chăm sóc cây con, bạn cần tưới nước thường xuyên hơn so với cây trưởng thành. Để hiểu rõ hơn về các thành phần đất trồng, bạn có thể tìm hiểu thêm về phát tài búp sen như một ví dụ về loại cây có nhu cầu đất khác.
2. Đặt lá và chăm sóc:
Với những chiếc lá đã làm khô vết cắt, bạn chỉ cần đặt chúng lên bề mặt đất đã được làm ẩm nhẹ. Đặt lá nằm ngang hoặc hơi nghiêng, phần cuống lá tiếp xúc với đất. Điều này như một tín hiệu cho lá biết rằng có môi trường dinh dưỡng ở dưới, kích thích rễ phát triển và cắm xuống đất.
Sau khoảng 1-2 tuần, bạn sẽ thấy những chiếc rễ non màu hồng bé xíu bắt đầu nhú ra từ cuống lá, đồng thời xuất hiện mầm cây con li ti. Nhân giống bằng lá thường cho ra cây con mọc sát nhau, và đôi khi một lá có thể mọc ra 2-3 cây con.
Cung cấp độ ẩm vừa phải cho đất, không để đất bị úng nước. Nên tưới (hoặc xịt phun sương) khi bề mặt đất đã khô hẳn. Tránh để nước đọng lại quá lâu trên lá mẹ hoặc cây con vì dễ gây thối. Sử dụng bình xịt phun sương là cách tốt để lá và rễ non hấp thụ hơi nước từ không khí mà không làm đất bị quá ướt. Một số loại cây cảnh cây trồng trong nhà không cần nắng có nhu cầu độ ẩm và ánh sáng khác biệt so với sen đá, điều này nhấn mạnh sự đa dạng trong chăm sóc cây cảnh.
Đặt các khay lá/cành nhân giống ở nơi thoáng mát, có ánh sáng tự nhiên nhưng tránh ánh nắng gay gắt chiếu trực tiếp. Rễ và cây con còn rất non yếu, cần được bảo vệ như “trẻ sơ sinh”. Sau 1-2 tháng (tùy điều kiện), cây con sẽ lớn dần và cứng cáp hơn.
Khi cây con đã đủ lớn, phần thân cứng cáp hơn và lá mẹ bắt đầu teo tóp, khô lại, bạn có thể nhẹ nhàng tách lá mẹ ra. Hoặc bạn có thể để lá mẹ tự khô héo và rụng đi.
Tuy nhiên, không phải tất cả lá mẹ đều thành công. Tỷ lệ thành công khi nhân giống lá có thể đạt 70-80% nếu điều kiện tốt. Có những lá khô héo mà không ra rễ, hoặc ra rễ nhưng không mọc cây con, hoặc mọc cây con nhưng cây con không đủ lớn để sống sót khi lá mẹ teo đi do chưa có bộ rễ khỏe mạnh.
Khi cây con đã đạt kích thước nhất định và lá mẹ khô, bạn có thể từ từ cho cây tiếp xúc với ánh nắng nhẹ buổi sáng hoặc buổi chiều. Khi cây lớn hẳn, ánh nắng (có kiểm soát) là yếu tố giúp cây lên màu đẹp và giữ dáng.
4. Chăm sóc cây mẹ sau khi cắt ngọn
Quay trở lại với cây sen đá mẹ đã bị cắt ngọn. Việc chăm sóc cây này đơn giản hơn nhiều.
Phần thân cây còn lại trong chậu với bộ rễ sẵn có sẽ sớm đâm ra rất nhiều chồi non từ các đốt lá cũ. Sức sống và khả năng sinh tồn của sen đá rất mạnh mẽ, nên các chồi này sẽ phát triển nhanh chóng và khỏe mạnh nhờ được nuôi dưỡng bởi bộ rễ trưởng thành của cây mẹ.
Về sau, cây mẹ sẽ mọc thành bụi với nhiều nhánh xum xuê, rất đẹp mắt. Đây cũng là phương pháp được nhiều người áp dụng để kích thích cây sen đá ra nhiều nhánh hơn.
Bạn nên đặt chậu cây mẹ này ở nơi thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp trong giai đoạn đầu các chồi non mới nhú. Khi chồi lớn hơn một chút, hãy từ từ cho cây tiếp xúc với ánh sáng tăng dần.
5. Trồng phần ngọn đã cắt
Phần ngọn sen đá mà bạn đã cắt rời và phơi khô vết cắt cũng sẽ trở thành một cây mới hoàn chỉnh.
Sau khi vết cắt ở phần thân của ngọn đã khô và chai sần (thường cùng thời gian với lá), bạn có thể cắm phần thân này xuống đất trồng đã làm ẩm nhẹ (loại đất giống như chuẩn bị cho lá). Đặt chậu ở nơi thoáng mát, có ánh sáng gián tiếp.
Bạn chỉ cần đợi phần ngọn này ra rễ và bám chắc vào đất là đã có một chậu sen đá mới toanh với dáng đẹp, không bị vươn cao như trước nữa.
Kết luận
Qua hướng dẫn chi tiết này, bạn có thể thấy rằng việc nhân giống sen đá tại nhà không hề khó khăn. Quan trọng nhất là sự tỉ mỉ, kiên nhẫn và thực hành theo đúng các bước, đặc biệt là giai đoạn phơi khô vết cắt và chuẩn bị đất phù hợp. Dù bạn đọc hay tham khảo ở đâu, việc tự mình bắt tay vào làm sẽ mang lại những bài học và kinh nghiệm quý giá nhất.
Sen đá và nhiều loại cây mọng nước khác có những đặc tính sinh học tương đồng, vì vậy, khi đã thành thạo kỹ thuật nhân giống sen đá, bạn hoàn toàn có thể áp dụng cho các loại cây mọng nước khác mà không cần quá phụ thuộc vào các bài hướng dẫn cụ thể. Việc trồng và nhân giống cây cảnh không chỉ là sở thích mà còn là cách để thư giãn và kết nối với thiên nhiên, giống như cách nhiều người tìm niềm vui từ việc chăm sóc cây hồng nhung hay các loại cây lá màu khác.
Mall 1368 hy vọng bài viết này hữu ích cho những người có cùng tình yêu với cây cảnh, đặc biệt là sen đá. Chúc bạn thành công với những mầm sen đá mới của mình!
Tham khảo: Needham, B. (2013, May 31). Propagating Leggy Succulents. Needles + Leaves.