Cụm từ “anh em cây khế” không còn xa lạ trong giao tiếp hàng ngày của người Việt, đặc biệt là trên các nền tảng mạng xã hội. Vậy chính xác “anh em cây khế” là gì và nguồn gốc của nó từ đâu? Cụm từ này thường được dùng để chỉ một mối quan hệ anh em, bạn bè hay đồng nghiệp không thực sự chân thành, mà tiềm ẩn sự tính toán, vụ lợi, thậm chí là hãm hại lẫn nhau vì lợi ích cá nhân. Nó đối lập hoàn toàn với tình cảm anh em, bạn bè đúng nghĩa, luôn yêu thương, đùm bọc và sẻ chia.
Nguồn gốc của cụm từ này xuất phát trực tiếp từ câu truyện cổ tích dân gian quen thuộc của Việt Nam: “Sự tích Cây Khế”. Câu chuyện kể về hai anh em mồ côi cha mẹ, người anh tham lam, chiếm đoạt hết tài sản, chỉ để lại cho người em duy nhất cây khế. Nhờ lòng tốt và sự lương thiện, người em được con chim Phượng Hoàng đưa đi lấy vàng ở đảo xa và trở nên giàu có. Người anh thấy vậy, bày mưu đổi hết gia tài lấy cây khế của người em, hy vọng cũng được chim đưa đi lấy vàng. Tuy nhiên, vì quá tham lam, người anh mang theo quá nhiều vàng, khiến chim không bay nổi, bị rơi xuống biển và bỏ mạng. Truyện cổ tích này khắc họa rõ nét sự đối lập giữa lòng tham và lòng nhân hậu, cũng như hậu quả khốc liệt của sự ích kỷ và tham lam.
Chính từ bài học về mối quan hệ anh em đầy toan tính, ích kỷ và cuối cùng dẫn đến bi kịch trong “Sự tích Cây Khế”, cụm từ “anh em cây khế” đã ra đời và đi vào đời sống. Nó được sử dụng để ám chỉ những người có quan hệ thân thiết (anh em, bạn bè, đồng nghiệp) nhưng hành xử với nhau không bằng sự chân thành, mà dựa trên sự so đo, ghen ghét, lợi dụng thời cơ để trục lợi cho bản thân, bất chấp việc làm tổn hại đến người còn lại. Cụm từ này là lời cảnh tỉnh về những mối quan hệ chỉ tồn tại dựa trên lợi ích vật chất hoặc sự giả tạo.
Trong bối cảnh xã hội hiện đại, khi các mối quan hệ trở nên phức tạp hơn, cụm từ “anh em cây khế” càng được sử dụng rộng rãi để mô tả những tình huống tương tự như trong truyện cổ. Đó có thể là anh em ruột tranh giành tài sản, bạn bè “chơi xấu” nhau trong công việc, hay đồng nghiệp đố kỵ, tìm cách hạ bệ nhau để tiến thân. Việc sử dụng một cụm từ ngắn gọn, mang tính hình tượng cao như vậy giúp người nói thể hiện thái độ mỉa mai, phê phán đối với những hành vi thiếu đạo đức trong các mối quan hệ.
Giống như nhiều cụm từ khác xuất phát từ văn hóa, văn học hay các sự kiện nổi bật (ví dụ như “em gái mưa” từ bài hát, hay “anh em nương tựa” từ một drama gần đây ám chỉ các mối quan hệ không đúng chuẩn mực), “anh em cây khế” cho thấy xu hướng ngôn ngữ của giới trẻ ngày nay. Họ thích rút gọn, hình tượng hóa các câu chuyện hay hiện tượng xã hội thành những cụm từ dễ nhớ, dễ dùng trên mạng xã hội. Điều này cũng tương tự như việc sử dụng hashtag để tóm tắt một vấn đề hay thể hiện quan điểm một cách nhanh chóng.
Việc cụm từ “anh em cây khế” tồn tại và phổ biến chứng tỏ rằng bài học từ câu chuyện cổ tích vẫn còn nguyên giá trị trong xã hội hiện đại. Nó nhắc nhở chúng ta về tầm quan trọng của tình cảm chân thành, sự sẻ chia và lòng nhân hậu trong mọi mối quan hệ, đồng thời cảnh báo về những cạm bẫy của lòng tham và sự ích kỷ có thể phá hủy ngay cả những sợi dây liên kết thiêng liêng nhất.
Tóm lại, “anh em cây khế” là cụm từ mượn hình ảnh từ truyện cổ tích để miêu tả những mối quan hệ thiếu chân thành, dựa trên sự vụ lợi và có thể dẫn đến sự tổn thương lẫn nhau. Nó là biểu hiện của sự khôn ngoan dân gian được áp dụng vào việc nhận xét và phê phán các hiện tượng tiêu cực trong đời sống xã hội ngày nay.