Cây Tra Biển, còn gọi là nho biển (danh pháp khoa học: Coccoloba uvifera), là loài cây gỗ lớn quen thuộc vùng ven biển. Với tán lá rộng, cây không chỉ tạo bóng mát, chắn gió hiệu quả mà quả còn ăn được và vỏ, lá, rễ mang nhiều công dụng trong y học cổ truyền, đặc biệt hỗ trợ trị kiết lỵ, tiêu chảy và các vấn đề ngoài da. Việc tìm hiểu về các loài cây cảnh trang trí phổ biến, chẳng hạn như [Tìm hiểu về cây đại phú gia – Cây cảnh trang trí phổ biến], giúp chúng ta nhận thấy sự đa dạng và giá trị của thực vật trong đời sống.
Cây tra biển thuộc họ Rau răm (Polygonaceae). Tên khoa học chính thức của cây là Coccoloba uvifera L., với tên đồng nghĩa là Polygonum uvifera L.
Toàn cảnh cây tra biển (nho biển) trưởng thành với tán lá rộng ven bờ biển.
Đặc điểm nhận dạng cây tra biển
Cây tra biển là dạng gỗ lớn, phát triển mạnh mẽ với tán cây rậm rạp. Cây có dáng đẹp, thường được sử dụng trong cảnh quan.
Phiến lá của cây có dạng hình tim tròn, thuôn dài với mép lá nguyên. Cuống lá ngắn, chỉ khoảng 0.5 đến 1cm, có bẹ chìa ngắn hình ống với màu đỏ đặc trưng. Cây tra biển và các loại cây xanh khác như [trầu bà xanh] đều sở hữu những đặc điểm lá độc đáo, góp phần tạo nên vẻ đẹp riêng của từng loài.
Cận cảnh mặt dưới lá cây tra biển hình tim tròn với gân nổi rõ.
Cụm hoa của cây tra biển mọc thành bông dài, có thể đạt chiều dài lên đến 30cm. Hoa tạo tính (có cả hoa đực và hoa cái trên cùng cụm hoặc cây), có màu trắng hoặc màu lục vàng và tỏa ra mùi thơm dễ chịu. Mùa hoa thường rơi vào tháng 5 đến tháng 6, mùa quả vào mùa hè hoặc mùa thu.
Quả của cây tra biển là dạng quả bế nhỏ, đặc biệt mọc thành từng chùm giống hệt như chùm nho, đây cũng là lý do cây có tên gọi phổ biến là nho biển.
Cận cảnh cụm hoa dài màu trắng hoặc lục vàng của cây tra biển (nho biển).
Khu vực phân bố và khả năng thích nghi
Cây tra biển có nguồn gốc từ vùng Trung Mỹ và hiện được tìm thấy ở nhiều quốc gia khác như Thái Lan, Philippines.
Sau đó, cây được du nhập và trồng phổ biến ở Việt Nam, đặc biệt trên các con đường ven biển nhờ khả năng chịu được môi trường nước mặn, nắng gắt và gió mạnh. Việc sử dụng cây tra biển trong các dự án [bảo vệ cây xanh] ven biển mang lại hiệu quả cao trong việc chắn gió và chống xói mòn.
Chùm quả cây tra biển (nho biển) trông giống chùm nho.
Cây tra biển có khả năng ra hoa gần như quanh năm ở điều kiện thuận lợi. Tại Việt Nam, cây thường xuất hiện ở các tỉnh ven biển như Khánh Hòa, Bình Định, và cũng có thể bắt gặp ở một số thành phố khác như Hà Nội (thường được trồng làm cảnh trong khuôn viên). Khả năng thích nghi của cây tra biển với môi trường khắc nghiệt khác biệt với một số loài cần chăm sóc đặc biệt như [cây xương rồng kiểng].
Hàng cây tra biển (nho biển) trồng dọc bờ biển để chắn gió và bảo vệ đất.
Khám phá thành phần hóa học của cây tra biển
Nghiên cứu về thành phần hóa học của cây tra biển đã phát hiện nhiều hợp chất đáng chú ý.
Các hợp chất được phân lập từ dịch chiết methanol của lá cây bao gồm: Axit galic, Metyl gallate, Este metyl axit protocatechuic, Axit protocatechuic, Quercetin 3-O-β-d-glucopyranoside, Kaempferol 3-O-β-D-neohesperidoside, Myricitrin 4″-O-gallate, Myricetin 3-O-β-d-glucopyranoside, và Myricetin 3-O-arabinopyranoside.
Một góc khác của cụm hoa cây tra biển (nho biển) đang nở rộ.
Trong chiết xuất từ quả của cây tra biển, các nhà khoa học đã xác định được Anthocyanin, axit ascorbic, hợp chất phenolic và Flavonoid. Đây là những nhóm chất có hoạt tính sinh học quan trọng.
Công dụng đáng chú ý của cây tra biển
Cây tra biển không chỉ có giá trị cảnh quan mà còn mang lại nhiều lợi ích về dược lý và ứng dụng trong đời sống.
Tác dụng dược lý hiện đại
Các nghiên cứu dược lý hiện đại đã chỉ ra một số tác dụng tiềm năng của cây tra biển:
- Tác dụng kháng khuẩn: Chiết xuất methanol từ hạt cây tra biển đã cho thấy hoạt tính kháng khuẩn đối với các loại vi khuẩn như Salmonella typhimurium và Staphylococcus Aureus. Các hợp chất như flavonoid, Saponin, polyphenol và tannin được xác định có trong chiết xuất này có thể đóng góp vào khả năng kháng khuẩn.
- Chống oxy hóa: Anthocyanin, axit ascorbic, hợp chất phenolic và Flavonoid được tìm thấy trong quả cây tra biển đều là những chất có đặc tính chống oxy hóa mạnh mẽ và khả năng loại bỏ gốc tự do gây hại. Ngoài ra, chiết xuất Ethanol và nước từ lá cây cũng thể hiện khả năng chống oxy hóa hiệu quả qua việc loại bỏ gốc tự do DPPH và có đặc tính kháng khuẩn yếu. Axit ascoricic, anthocyanin, hợp chất phenolic và flavonoid trong quả cây tra biển đều có tác dụng chống oxy hóa và loại bỏ gốc tự do có hại cho cơ thể.
Công dụng theo Y học cổ truyền và ứng dụng thực tế
Theo y học cổ truyền, quả và vỏ cây tra biển đều có tác dụng thu liễm, trừ lỵ.
Trong đời sống, cây tra biển được trồng phổ biến để làm cảnh quan, cung cấp bóng mát và che chắn gió cho các khu vực ven biển. Khác với [cây xương rồng kiểng] thường trồng chậu nhỏ, cây tra biển phù hợp cho không gian rộng. Vỏ cây, quả và rễ của cây tra biển còn được sử dụng để làm thuốc nhuộm tự nhiên, cho màu đỏ đẹp mắt. Gỗ của cây tra biển cũng được tận dụng để chế tác đồ mỹ nghệ.
Cây tra biển (nho biển) được trồng làm cây cảnh trang trí ven đường hoặc trong khuôn viên.
Nhiều người thắc mắc “Cây tra biển có ăn được không?”. Quả của cây tra biển, với hình dáng giống chùm nho và vị ngọt xen lẫn hơi chua, hoàn toàn có thể ăn được. Y học cổ truyền còn dùng quả này để chữa bệnh lỵ. Vỏ cây tra biển cũng được sử dụng với mục đích tương tự.
Lá cây tra biển trong y học cổ truyền đã được sử dụng để điều trị các bệnh như hen suyễn, chữa lành vết thương và các bệnh ngoài da. Người dân ở một số nơi như Mỹ còn sử dụng lá, vỏ và rễ cây tra biển để pha thành trà uống. Nước sắc từ rễ và vỏ cây tra biển có tác dụng hỗ trợ điều trị tiêu chảy, xuất huyết, kiết lỵ và các bệnh lây truyền qua đường tình dục. Ngoài ra, nước sắc này cũng được dùng ngoài da để điều trị các tình trạng như phát ban, ngứa ngáy.
Hình ảnh cây tra biển (nho biển) với thân gỗ và cành lá sum suê.
Kết luận
Cây tra biển (nho biển) là loài thực vật đa năng với nhiều giá trị từ cảnh quan, khả năng thích nghi môi trường khắc nghiệt đến các công dụng tiềm năng trong y học cổ truyền và hiện đại. Đặc điểm hình thái độc đáo cùng lịch sử sử dụng lâu đời khiến cây tra biển trở thành một phần thú vị trong hệ thực vật ven biển và đời sống con người.
Nguồn tham khảo
Võ Văn Chi (2021). Từ điển cây thuốc Việt Nam tập 2. Nho biển, trang 354-355.
Salwa A Abu El Wafa và cộng sự (22 tháng 8 năm 2023). Coccoloba uvifera Leaves: Polyphenolic Profile, Cytotoxicity, and Antioxidant Evaluation, PubMed. Truy cập ngày 26 tháng 6 năm 2024.
Salwa A. Abu El Wafa và cộng sự (5 tháng 9 năm 2023). Coccoloba uvifera Leaves: Polyphenolic Profile, Cytotoxicity, and Antioxidant Evaluation, NCBI. Truy cập ngày 26 tháng 6 năm 2024.