Contents
Cây Chùm Rụm, còn được biết đến với nhiều tên gọi quen thuộc khác như bùm sụm, cườm rụng, cù mụm lá nhỏ, cù mụm răng, ruối huầy, là một loài thực vật phổ biến trong y học cổ truyền và đời sống dân gian Việt Nam. Với những đặc điểm hình thái độc đáo và các công dụng truyền thống được ghi nhận, cây chùm rụm là đối tượng quan tâm của nhiều người tìm hiểu về các loại thảo dược tự nhiên.
Loài cây này có tên khoa học là Carmona microphylla (Lam.). Don, đồng danh với Ehretia buxifolia Roxb., thuộc họ Chùm rụm (Ehretiaceae). Trong phạm vi bài viết này, chúng ta sẽ khám phá chi tiết về đặc điểm, phân bố và những ứng dụng truyền thống của cây chùm rụm dựa trên các tài liệu và kinh nghiệm dân gian đã được tổng hợp.
Tên gọi khác và Phân loại
Cây chùm rụm sở hữu danh sách các tên gọi đa dạng tại Việt Nam, phản ánh sự hiện diện rộng rãi và cách gọi đặc trưng theo từng vùng miền như bùm sụm, cườm rụng, cù mụm lá nhỏ, cù mụm răng, hay ruối huầy. Việc hiểu rõ các tên gọi này giúp ích trong việc nhận diện chính xác loài cây khi tham khảo các tài liệu hoặc kinh nghiệm dân gian. Về mặt khoa học, cây thuộc chi Carmona, họ Ehretiaceae, khẳng định vị trí của nó trong hệ thống phân loại thực vật.
Mô tả Thực vật Cây Chùm Rụm
Hình ảnh cành và lá cây bùm sụm với các răng nhỏ ở chóp
Cây chùm rụm là một loại cây nhỏ dạng bụi, thường có các nhánh nhẵn và mảnh. Lá cây mọc so le, không có cuống lá rõ ràng, hình dáng thay đổi từ trái xoan ngược đến thuôn-trái xoan, đôi khi gần như hình mắt chim. Lá thường nhỏ, có đầu tù và mép lá có răng cưa ở phần chóp. Mặt trên lá có lông ráp và các chấm trắng li ti, trong khi mặt dưới có lông nhám. Kích thước lá thường dài khoảng 1-4cm và rộng 0,5-2cm.
Hoa của cây chùm rụm nhỏ, màu trắng, thường xếp thành từng ngù gồm 2-3 bông hoa nhỏ có cuống ngắn. Quả cây là loại quả nạc, khi chín có màu đỏ tươi, đường kính khoảng 6mm và chứa từ 1 đến 4 hạt bên trong hạch. Cây ra hoa quanh năm, là một đặc điểm giúp dễ dàng nhận biết và thu hái.
Bộ phận dùng và Nơi phân bố
Các bộ phận chính của cây chùm rụm được sử dụng trong y học dân gian bao gồm thân, cành, lá và rễ. Tất cả các bộ phận này đều có thể được thu hái quanh năm. Tương tự, cây lá đỏ và nhiều loài thực vật khác cũng có những bộ phận riêng biệt được ứng dụng tùy theo mục đích.
Cây chùm rụm có nguồn gốc từ vùng Ấn Độ – Malaysia. Tại Việt Nam, cây mọc hoang ở các đồi núi, lùm bụi, đặc biệt phổ biến ở các tỉnh duyên hải miền Trung như Thanh Hóa, Huế, Phú Yên, Khánh Hòa, cũng như ở các tỉnh phía Nam như TP. Hồ Chí Minh, Vũng Tàu. Ngoài việc mọc tự nhiên, cây chùm rụm còn thường được trồng làm cây cảnh nhờ dáng đẹp và dễ tạo hình bonsai. Người dân thường thu hái lá, phơi khô trong bóng râm để pha nước uống thay trà hàng ngày.
Các bộ phận đã phơi khô của cây bùm sụm dùng trong y học dân gian
Công dụng Truyền thống và Bài thuốc Dân gian
Theo y học cổ truyền và kinh nghiệm dân gian, các bộ phận của cây chùm rụm mang những tính vị và công dụng nhất định. Thân, cành, lá cây chùm rụm được cho là có vị đắng, tính bình, không độc, có tác dụng tiêu ban nóng, hóa đờm thấp, hạ khí và tiêu thực. Rễ cây có vị dịu hơn. Các vị thuốc này được quy vào kinh Tâm. Giống như cây si rô, cây chùm rụm được dân gian sử dụng cho nhiều mục đích khác nhau.
Các công dụng truyền thống của cây chùm rụm bao gồm hỗ trợ điều trị đau nhức lưng và eo lưng, buốt chân tay. Ở Ấn Độ, rễ cây được dùng như thuốc chuyển hóa trong các bệnh suy mòn và giang mai, đồng thời được sử dụng để giải các chất độc thực vật. Tại Philippines, nước sắc từ lá cây được dùng để trị các vấn đề về dạ dày và bệnh ho lao. Toàn bộ cây được sử dụng ở Quảng Tây (Trung Quốc) để trị đau lưng và buốt chân tay, cũng như hỗ trợ điều trị đái ra máu và khạc ra máu. Rễ cây còn được dân gian dùng để trị lậu. Quả cây chùm rụm có thể ăn được.
Liều dùng phổ biến trong các bài thuốc sắc là khoảng 3-9g các bộ phận khô của cây.
Dưới đây là một số bài thuốc dân gian sử dụng cây chùm rụm được ghi nhận:
- Chữa các bệnh ban bạch trướng do sốt thương hàn, nóng dây dưa không dứt: Sử dụng lá bùm sụm cùng các vị khác như dây Lức, Thổ phục linh, củ Sả, cây Dâu, Mơ lông, Trần bì, lá Liễu, Cỏ mần trầu, Bồ công anh, gừng sống. Các vị có lượng bằng nhau (ví dụ 10g mỗi vị), sắc với nước cho keo lại, uống mỗi ngày một thang. (Bài thuốc theo kinh nghiệm dân gian ở An Giang).
- Chữa tiểu đường thể thực: Kết hợp rễ bù ngót, rễ tiêu lốt, rễ bùm sụm, rễ cườm gạo, cối xay, mỗi vị 20g. Các vị sao qua, cho vào 800ml nước sắc lấy 200ml, chia uống 2 lần trong ngày. Uống liên tục và theo dõi đường huyết. (Bài thuốc dân gian).
Ngoài công dụng làm thuốc, cây chùm rụm còn được trồng làm cảnh bởi dáng vẻ đẹp và khả năng tạo hình bonsai.
Cây chùm rụm là một minh chứng cho sự đa dạng và giá trị của hệ thực vật bản địa trong y học dân gian. Việc tìm hiểu và nghiên cứu sâu hơn về loài cây này có thể mở ra những tiềm năng mới trong ứng dụng thực tiễn, dựa trên cơ sở khoa học vững chắc.
Nguồn tin: Tổng hợp từ tài liệu y học cổ truyền và kinh nghiệm dân gian.