Cây Cúc áo, hay còn gọi là nút áo, là một loại thảo dược quen thuộc trong y học cổ truyền Việt Nam. Nổi tiếng với khả năng giảm đau, đặc biệt là chữa đau răng, cây cúc áo còn được dân gian sử dụng để hỗ trợ điều trị cảm cúm, viêm họng, sưng đau cổ, hay các vấn đề tiêu hóa. Toàn cây hoặc hoa cúc áo đều có thể dùng làm thuốc.
Cây cúc áo (Spilanthes oleracea L.) thuộc họ Cúc (Asteraceae) và có nhiều tên gọi dân dã khác như cây nút áo, cỏ the, nụ áo vàng hay cúc lạc. Thân thảo nhỏ, thường mọc thẳng cao tới 30cm hoặc bò lan, phân nhiều cành. Lá mọc đối, hình xoan tam giác với mép khía răng cưa. Hoa cúc áo có màu vàng đặc trưng, quả bế dẹt màu nâu nhạt. Loài cây này là loại liên nhiệt đới, dễ dàng tìm thấy mọc hoang ở ven đường, bãi đất trống ẩm ven sông, suối, thậm chí ở độ cao 1500m. Người dân có thể trồng cây cúc áo bằng hạt hoặc cây con vào mùa xuân. Quá trình gieo trồng và chăm sóc [hạt giống nảy mầm] có vai trò quan trọng để cây phát triển tốt. Khi thu hái làm thuốc, người ta thường lấy toàn cây lúc hoa có màu vàng xanh, dùng tươi hoặc phơi khô.
Cây cúc áo với hoa vàng đặc trưng, thường dùng trong các bài thuốc dân gian
Theo nghiên cứu, trong cả cây và hoa cúc áo đều chứa các hoạt chất quan trọng như tinh dầu spilanthol, eudesman solid, sterol và polysaccharide. Trong y học cổ truyền, cây cúc áo được ghi nhận có vị the gây tê lưỡi, tính hơi ấm. Từ đó mang lại nhiều tác dụng như thanh nhiệt, giải độc, tản kết (làm tan các khối u, sưng tấy), tiêu đờm, sát trùng và giảm đau hiệu quả. Ngoài lá có thể dùng làm rau ăn, cây và hoa cúc áo thường được dùng làm thuốc.
Với các công dụng dược lý đã nêu, cây cúc áo được dân gian tin dùng trong nhiều bài thuốc trị bệnh:
- Hỗ trợ trị cảm sốt, đau đầu, ho: Sắc 4-12g cây cúc áo tươi làm nước uống.
- Trị đau răng, viêm họng: Giã nhỏ hoa cúc áo, ngâm với rượu ngậm hoặc ngậm tươi cả hoa và lá rồi nuốt dần nước. Phương pháp này đặc biệt phổ biến và hiệu quả nhờ vị the đặc trưng.
- Giảm sưng họng: Giã nhuyễn lá cây cúc áo cùng chút muối, bọc vào mảnh vải sạch rồi ngậm sẽ giúp giảm sưng tấy.
- Hỗ trợ trị sốt rét: Sắc 20g cây cúc áo tươi uống trước khi lên cơn sốt.
- Giảm tê thấp, đau nhức xương khớp: Sắc hỗn hợp rễ cúc áo cùng rễ kim cang, rễ xuyên tiêu, rễ chanh, quả màng tang (mỗi loại liều lượng bằng nhau, 4-8g) lấy nước uống. Bên cạnh các loại cây cảnh quen thuộc như [cây hoa hồng leo] hay [trúc phú quý], việc có thêm những loại cây thuốc như cúc áo trong vườn nhà cũng là một lựa chọn đáng giá.
- Xử lý hóc xương (gà, cá): Giã nát hỗn hợp 50g hoa (hoặc lá) cúc áo, 50g lá mảnh cộng, 50g lá dưa chuột ma, trộn với khoảng 20ml dấm thanh (khoảng 3 thìa cà phê). Đợi 20 phút rồi vắt lấy nước cốt, uống 1 chén con và ngậm. Thực hiện ngày 1 lần. Trồng cây trong [chậu hoa treo tường] cũng là một cách để đưa không gian xanh vào nhà. Việc tự tay chăm sóc cây từ [hạt giống nảy mầm] đến khi cây lớn mang lại nhiều trải nghiệm thú vị và cảm giác về [hoa của cây hạnh phúc].
Cây cúc áo là một nguồn thảo dược quý giá trong y học cổ truyền với nhiều công dụng đa dạng, nổi bật nhất là khả năng giảm đau. Tuy nhiên, việc sử dụng cây thuốc cần hết sức thận trọng. Luôn tham khảo ý kiến của bác sĩ hoặc chuyên gia y học cổ truyền để được tư vấn về liều lượng, cách gia giảm và phối hợp phù hợp, đảm bảo an toàn và đạt hiệu quả cao nhất, tránh các tác dụng phụ không mong muốn.
Nguồn tham khảo: Vinmec