Dây Bìm Bìm: Dược Liệu Quen Thuộc Với Nhiều Công Dụng Ít Người Biết

Dây Bìm Bìm, hay còn được biết đến với tên gọi bìm hy lạp, là một loại cây dây leo phổ biến ở Việt Nam. Chúng thường mọc hoang ở những nơi ẩm ướt và có nhiều ánh sáng như bờ rào, bụi rậm tại các vùng quê, trung du và cả đồng bằng. Mặc dù rất quen thuộc, nhưng không phải ai cũng hiểu rõ dây bìm bìm có tác dụng gì đối với sức khỏe và đời sống. Theo Đông Y, bìm bìm được xem là một vị dược liệu quan trọng, dùng để điều trị nhiều bệnh như tiểu buốt, tiểu rắt, phù thũng, mụn nhọt hay hỗ trợ chữa ho có đờm. Bài viết này sẽ đi sâu phân tích về những công dụng của cây bìm bìm dược liệu và các ứng dụng của nó.

Tổng quan về Dây Bìm Bìm Dược Liệu

Để hiểu rõ hơn về các công dụng, trước hết chúng ta cần tìm hiểu về đặc điểm và thành phần của loại cây này.

Đặc điểm nhận dạng Dây bìm bìm

Dây bìm bìm có tên khoa học là Impomoea cairica (L.) Sweet hoặc Ipomoea palmata Forsk, thuộc họ bìm bìm (Convolvulaceae). Đây là một loại cây bám tường hoặc leo giàn.

• Thân cây: Là loại dây leo mảnh mai, trên thân cành thường có những sợi lông hình sao nhỏ.
• Lá cây: Có hình dạng giống trái tim nhưng thường xẻ thành 3 thùy rõ rệt. Mặt trên của lá nhẵn, trong khi mặt dưới có lông tơ. Cuống lá thon dài và nhẵn.
• Hoa: Hoa bìm bìm thường có màu lam tím hoặc hồng tím nhạt, kích thước lớn. Hoa thường mọc thành cụm (xim), mỗi xim gồm từ 1 đến 3 bông. Cây cũng có thể được xem là một loại hoa leo giàn trong tự nhiên.
• Quả: Là dạng quả nang hình cầu, bề mặt nhẵn, bên trong chia thành 3 ngăn nhỏ.
• Hạt: Hạt có màu đen hoặc trắng tùy thuộc vào giống cây.

Bộ phận dùng làm dược liệu

Trong y học cổ truyền, bìm bìm dược liệu có thể sử dụng toàn bộ cây, dùng ở dạng tươi hoặc phơi khô.
Đặc biệt, hạt của cây bìm bìm dược liệu có tên gọi là “khiên ngưu tử”. Tên gọi này mang ý nghĩa “thằng bé dắt trâu”, có lẽ liên quan đến tác dụng thúc đẩy tiêu hóa hoặc nhuận tràng mạnh mẽ của nó. Khiên ngưu tử được phân thành hai loại chính dựa trên màu sắc:

• Bạch sửu hay bạch khiên ngưu tử (hạt màu trắng).
• Hắc sửu hay hắc khiên ngưu tử (hạt màu đen).
  Giống như sử quân tử trồng chậu hay các cây dược liệu khác, việc sử dụng đúng bộ phận là rất quan trọng.

Thành phần hóa học chính

Bìm bìm dược liệu chứa một số thành phần hóa học đáng chú ý, tạo nên các tác dụng sinh học của nó:

• Chất béo: Chiếm tỷ lệ tương đối cao, khoảng 11%.
• Glucosid phacbitin (gồm Purolic acid và Pharbitic acid): Chiếm khoảng 2%, là thành phần chính tạo nên tác dụng nhuận tràng mạnh của hạt.
• Các hợp chất khác như Lysergol, Chanoclavine, Nilic acid, Gallic acid, Penniclavine, Isopenniclavine, Elymoclavine.

Công dụng của Dây Bìm Bìm đối với sức khỏe

Với những thành phần hóa học đa dạng, cây bìm bìm đã được sử dụng rộng rãi trong Đông Y từ lâu đời để điều trị nhiều loại bệnh. Theo y học cổ truyền, bìm bìm có vị ngọt, tính hàn, quy vào các kinh Can, Phế, Thận, Bàng quang. Các tác dụng chính bao gồm thanh nhiệt, lợi niệu (tăng cường bài tiết nước tiểu), chữa phù thũng và giải độc.

Các tình trạng bệnh lý thường được hỗ trợ điều trị bằng bìm bìm dược liệu bao gồm:

• Các vấn đề về đường tiết niệu như bí tiểu, tiểu không thông, đái rắt, đái buốt, đái ít, và cả đái ra máu.
• Phù thũng do nhiều nguyên nhân.
• Cước khí (tình trạng đau nhức ở gót chân do phong hàn thấp).
• Tẩy giun sán hiệu quả.
• Các chứng ho, suyễn do đờm tích tụ ở phổi.

Các nghiên cứu hiện đại về vị thuốc khiên ngưu tử (hạt bìm bìm) cũng đã ghi nhận một số tác dụng sinh học:

• Tăng độ lọc cầu thận, thể hiện qua khả năng làm tăng độ lọc Inulin của thận.
• Thử nghiệm trong phòng thí nghiệm (in vitro) cho thấy khiên ngưu tử có tác dụng ức chế cay xuong khi hay các loại giun đũa.
• Hoạt chất Pharbitin có tác dụng tẩy mạnh tương tự như Jalapin, giúp loại bỏ các loại giun, sán và ấu trùng hiệu quả.

Lưu ý quan trọng: Mặc dù có nhiều công dụng, hạt khiên ngưu tử chứa độc tính và có thể gây ngộ độc nếu dùng liều cao. Do đó, cần hết sức thận trọng khi sử dụng.
Liều dùng thông thường được khuyến cáo là từ 3 đến 6 gam dược liệu khô mỗi ngày, hoặc từ 15 – 30 gam bìm bìm dược liệu tươi. Tuy nhiên, liều lượng cần được điều chỉnh phù hợp với từng đối tượng (tuổi tác, thể trạng) và tình trạng bệnh lý cụ thể. Việc sử dụng nên có sự hướng dẫn của người có chuyên môn.

Dây bìm bìm – dược liệu hỗ trợ chữa ho và đờm

Một số bài thuốc phổ biến từ Dây Bìm Bìm

Trong y học cổ truyền, bìm bìm dược liệu thường được phối hợp với các vị thuốc khác để tăng cường hiệu quả điều trị. Dưới đây là một số bài thuốc thường gặp:

Bài thuốc chữa Ho phế nhiệt (Viêm phế quản)

• Bài 1: Dùng 30g dây và lá bìm bìm, 20g lá dâu, 10g lá cam thảo. Sắc lấy nước uống, chia 2-3 lần/ngày, dùng 1 thang/ngày.
• Bài 2: Kết hợp 30g dây và lá bìm bìm, 100g thân cây sậy, 30g rau diếp cá, 10g cam thảo dây. Sắc uống 1 thang/ngày, chia 2-3 lần. Nên dùng liên tục từ 5-7 thang để đạt hiệu quả tốt.

Bài thuốc trị Đầu đinh, mụn nhọt

Sử dụng 15-30g lá bìm bìm tươi. Nấu lấy nước, dùng một phần để uống và phần còn lại dùng để đắp lên vùng da bị mụn nhọt. Hoặc đơn giản hơn, giã nát lá bìm bìm tươi rồi đắp trực tiếp lên vùng da bị mụn.

Bài thuốc chữa Phù do viêm thận

Chuẩn bị 100g khiên ngưu tử (nghiền mịn), 80g hồng táo (táo tàu, hấp chín, bỏ hạt, giã nát), 500g gừng tươi (giã nát, vắt lấy nước cốt, bỏ bã). Trộn đều tất cả thành hỗn hợp sền sệt, cho vào nồi hấp cách thủy khoảng 1 giờ. Chia thuốc thu được thành 8 phần đều nhau, uống trong 2,5 ngày (chia 3 lần/ngày). Đặc biệt, bệnh nhân cần kiêng hoàn toàn muối trong 3 tháng khi áp dụng bài thuốc này.

Bài thuốc trị Chứng phù thũng

• Bài 1: Dùng lá bìm bìm non nấu canh với cá quả hoặc cá diếc. Ăn canh và cá cho đến khi hết phù. Cần kiêng ăn mặn trong thời gian điều trị.
• Bài 2: Chỉ dùng độc vị khiên ngưu tử. Tán thành bột mịn, ngày uống 2 lần, mỗi lần 4g với nước đun sôi để nguội. Hoặc sắc 10g khiên ngưu tử với 300ml nước đến khi còn 150ml, chia uống 2 lần trong ngày.

Bài thuốc trị Trướng bụng do xơ gan, viêm thận mãn tính

Kết hợp 80g khiên ngưu tử và 40g hồi hương. Mỗi ngày dùng 8g hỗn hợp này, pha với nước sôi và uống khi đói. Sử dụng liên tục trong khoảng 2-3 ngày.

Bài thuốc trị Phù nề sau sinh, chứng tiểu ít

Phối hợp 50g lá bìm bìm, 50g lá dâu, 50g ích mẫu, 2 lá sen, 1 chén đậu đen. Sao vàng tất cả các vị thuốc, sau đó sắc thành thang uống. Mỗi ngày dùng 1 thang, chia thành nhiều lần uống. Kiên trì sử dụng trong vòng 10-15 ngày.

Bài thuốc chữa Đái buốt, đái rắt

Có thể áp dụng một trong ba bài thuốc sau:

• Bài 1: Sắc 50g lá mảnh cộng và 50g lá bìm bìm, uống 2-3 lần trong ngày.
• Bài 2: Sắc 30g lá mã đề, 20g râu ngô, 30g lá bìm bìm. Uống 1 thang mỗi ngày.
• Bài 3: Kết hợp 30g lá bìm bìm, 20g mã đề, 20g râu ngô, 10g cam thảo dây, 10g rễ cỏ tranh. Sắc lấy nước uống 1 thang mỗi ngày.

Các bài thuốc chữa bệnh phổ biến từ lá và hạt bìm bìm

Bài thuốc chữa Đái ra máu

Sắc hỗn hợp gồm 30g dây và lá cây bìm bìm, 30g hạt dành dành sao đen, 10g cam thảo dây. Uống 1 thang mỗi ngày, chia 2-3 lần.

Bài thuốc trị Đại tiện khô, táo bón

Dùng 3g dây bìm bìm phơi khô, tán thành bột mịn. Pha bột với nước sôi để nguội, uống thay trà mỗi ngày.

Bài thuốc chữa Gãy xương kín

• Bài 1: Lấy một lượng bìm bìm bằng với dây tơ hồng, giã nhuyễn. Hỗn hợp thu được trộn với rượu, dùng để bó và đắp vào chỗ xương bị gãy.
• Bài 2: Phối hợp dây tơ hồng, dây bìm bìm, ráy leo, dây đau xương với lượng bằng nhau. Giã nát và trộn đều với rượu, đắp vào nơi xương bị gãy. Cần thay thuốc một lần mỗi ngày. Lưu ý quan trọng: Phải tiến hành nắn chỉnh xương về vị trí đúng trước khi bó đắp.

Ứng dụng làm đẹp từ Dây Bìm Bìm

Ngoài các công dụng chữa bệnh, theo kinh nghiệm dân gian, hạt bìm bìm còn được sử dụng trong các bài thuốc làm đẹp da, giúp làm mờ các vết nám, tàn nhang, chữa mụn trứng cá và làm mịn da mặt.

• Điều trị nám, tàn nhang và ngăn ngừa mụn trứng cá: Theo ghi chép trong “Bản thảo cương mục” của Lý Thời Trân, cách thực hiện là nghiền hắc khiên ngưu tử thành bột mịn, trộn với lòng trắng trứng gà. Thoa đều hỗn hợp này lên da mặt trước khi đi ngủ và rửa sạch vào sáng hôm sau. Thực hiện đều đặn cho đến khi các vết nám mờ dần. Phương pháp này cũng giúp phòng và điều trị mụn trứng cá hiệu quả.
• Chữa mụn trứng cá: Ngâm hắc khiên ngưu tử trong rượu khoảng 3 ngày. Vớt hạt ra, phơi khô rồi nghiền thành bột mịn. Đầu tiên, giã gừng tươi vắt lấy nước cốt thoa lên vùng da bị mụn, sau đó rắc bột thuốc lên. Thực hiện 2-3 lần mỗi ngày.
• Làm mờ vết đen trên da mặt: Phối hợp hắc khiên ngưu tử, bạch cương tàm (tằm vôi), tế tân với liều lượng bằng nhau, nghiền thành bột mịn. Hòa bột thuốc với nước ấm để rửa mặt, thực hiện 3-4 lần mỗi ngày.

Như vậy, dây bìm bìm dược liệu là một loại cây đa năng, không chỉ mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe thông qua các bài thuốc chữa bệnh truyền thống mà còn có ứng dụng trong việc cải thiện làn da, xóa mờ nám, tàn nhang. Tuy nhiên, cần hết sức lưu ý rằng khiên ngưu tử chứa độc tính nhẹ, đặc biệt không dùng cho phụ nữ có thai và người có thể trạng mệt yếu. Để đảm bảo an toàn và đạt hiệu quả tốt nhất khi sử dụng bìm bìm dược liệu cho mục đích điều trị hay làm đẹp, bạn cần tham khảo ý kiến và có chỉ định cụ thể từ bác sĩ hoặc chuyên gia y học cổ truyền.

Nguồn: Vinmec.com